ΟΙ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

Της Βασιλικής Δημητρακοπούλου

 

Οι Μαθησιακές Δυσκολίες αποτέλεσαν αντικείμενο για πολυάριθμες έρευνες τις τελευταίες δεκαετίες και το πεδίοτων μαθησιακών δυκολιών απασχόλησε εκπαιδευτικούς ,σχολικούς ψυχολόγους και ειδικούς παιδαγωγούς.

 Με τον όρο « Μαθησιακές Δυσκολίες», οι επιστήμονες ερμηνεύουν τις χαμηλές επιδόσεις που έχουν τα παιδιά στα διάφορα σχολικά-γνωστικά αντικείμενα, χωρίς να υπάρχουν εμφανείς αιτιολογικοί παράγοντες (Αγαλιώτης,1999).

Οι Μαθησιακές Δυσκολίες παρουσιάζουν ποικιλία στις μορφές που εμφανίζονται κι αυτό οφείλεται α) στην πολλαπλότητα της αιτιολογίας και τα συμπτώματα των διαταραχών, που διαφέρουν από άτομο σε άτομο και β) στην εμπλοκή διαφόρων επιστημών (Παιδαγωγική, Ψυχολογία, Ιατρική, Βιολογία),που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τα μαθησιακά-γνωστικά προβλήματα από τη δική τους οπτική γωνία, χρησιμοποιώντας διαφορετικούς ορισμούς και ορολογία.

Παράλληλα με τις μαθησιακές δυσκολίες, μπορεί να συνυπάρχουν και προβλήματα σε συμπεριφορές αυτοελέγχου, κοινωνικής αντίληψης και αλληλεπίδρασης, τα οποία δε συνιστούν από μόνα τους μαθησιακή δυσκολία. Αν και οι μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να εμφανίζονται με άλλες συνθήκες ανεπάρκειας(όπως αισθητηριακές βλάβες, νοητική καθυστέρηση), με ψυχογενείς παράγοντες (όπως μια σοβαρή συναισθηματική διαταραχή) ή με εξωτερικές περιβαλλοντικές επιδράσεις (όπως πολιτιστικές και πολιτισμικές διαφορές, ακατάλληλη ή ανεπαρκής διδασκαλία), δεν είναι το άμεσο αποτέλεσμα αυτών των καταστάσεων ή επιδράσεων (Αγαλιώτης,1999, Παντελιάδου,1998 και Τζουριάδου,1991).

 Σύμφωνα, με τον έγκυρο ορισμό της National Joint Committee on Learning Disabilities (NJCLD), ο όρος «Μαθησιακές Δυσκολίες» είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε μια ανομοιογενή ομάδα διαταραχών, οι οποίες εκδηλώνονται με σημαντικές δυσκολίες στην πρόσκτηση και χρήση ικανοτήτων ακρόασης, ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής, συλλογισμών ή μαθηματικών ικανοτήτων. Οι διαταραχές αυτές είναι εγγενείς, αποδίδονται σε δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος και μπορούν να εμφανιστούν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου.

Συγκεγκριμένα, ο όρος «Μαθησιακές Δυσκολίες» αναφέρεται στην αποτυχία του μαθητή να αποκτήσει μια δεξιότητα που συνδέεται με τη σχολική μάθηση, παρ’ όλο που οι διάφοροι παράγοντες της μάθησης είναι ικανοποιητικοί. Η πιο σημαντική Μαθησιακή Δυσκολία είναι αυτή που αναφέρεται στην Ανάγνωση και στην Ορθογραφία (Πόρποδας,1997).

Γενικά ένα παιδί με μαθησιακές δυσκολίες έχει προβλήματα στους ακόλουθους τομείς: στην οπτική αντίληψη, στην ακουστική αντίληψη,στην οργάνωση, στην αποθήκευση και στην ανάκληση των πληροφοριών, στην κινητική δραστηριότητα και στο λόγο.

Οι Μαθησιακές Δυσκολίες διακρίνονται στις ακόλουθες κατηγορίες:

A) Ειδική μαθησιακή δυσκολία αναγνωστικής αποκωδικοποίησης (Δυσλεξία), η οποία ορίζεται ως μια διαταραχή που παρουσιάζεται σε παιδιά, τα οποία παρά τη φοίτησή τους στο σχολείο αποτυχαίνουν να αποκτήσουν τις γλωσσικές δεξιότητες που σχετίζονται με την ανάγνωση, τη γραφή και την ορθογραφία, σε βαθμό ανάλογο με τις διανοητικές τους ικανότητες.

Τα χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν είναι:

Ø αδυναμία ακουστικής σύλληψης και διάκρισης φθόγγων

Ø αδυναμία οπτικής αντίληψης και μνήμης, αδυναμία παρατηρητικότητας των μορφών

Ø αδυναμία ανάγνωσης και κατανόησης του κειμένου (χαμηλή αναγνωστική ταχύτητα)

Ø λάθη στο γραπτό λόγο

Ø δυσκολίες και αστάθεια στον προσανατολισμό (χώρο και χρόνο), αδυναμία στη θέση, στη μορφή και στη σειροθέτηση

Οι παραπάνω δυσκολίες εξηγούνται με βάση τις δυσλειτουργίες της φωνολογικής επίγνωσης με αποτέλεσμα πολλά παιδιά να μην μπορούν να συνειδητοποιήσουν πως οι λέξεις αποτελούνται από ηχητικές μονάδες και δυσκολεύονται να τις αναλύσουν και να τις συνθέσουν φωνολογικά.(Μάρκου,1996,Πόρποδας,1993)

Β) Ειδική δυσκολία αναγνωστικής κατανόησης νοήματος (υπερλεξία) η οποία ορίζεται ως μια διαταραχή που παρουσιάζεται σε παιδιά, τα οποία έχουν μια ιδιαίτερη ταχύτητα και ευκολία στην ανάγνωση, η οποία στηρίζεται στο οπτικό σχήμα των γραμμάτων και όχι στο φωνητικό και σημασιολογικό περιεχόμενο.

Τα χαρακτηριστικά που παρουσιάζει η υπερλεξία είναι

Ø καλή αποκωδικοποίηση

Ø χαμηλή ακουστική και αναγνωστική κατανόηση (Αγαλιώτης,2000, Καραπέτσος,1997)

Γ)Γενική αναγνωστική δυσκολία (Αδυναμία στη μεταγνωστική ικανότητα), η οποία ορίζεται ως δυσκολία των παιδιών στην εξεύρεση και χρήση στρατηγικών τις οποίες θα χρησιμοποιήσουν για την κατανόηση ενός κειμένου. Οι μη λειτουργικοί αναγνώστες δεν μπορούν να ελέγξουν το βαθμό που κατανοούν ένα κείμενο και δεν μπορούν να προσαρμόσουν τις στρατηγικές ανάγνωσης, γιατί εμμένουν στην αποκωδικοποίηση (Wong,1996).

Δ)Ειδική δυσκολία στα μαθηματικά (Δυσαριθμησία), η οποία ορίζεται ως δυσκολία των παιδιών στην απόκτηση και εξέλιξη των αριθμητικών δεξιοτήτων.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΩΝ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ

Α.ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ

Οι μαθητές με δυσκολίες στην ανάγνωση παρουσιάζουν τα εξής:

Ø Δυσκολία στην αναγνώριση των γραμμάτων κατά την πρώτη ανάγνωση

Ø Αργό και διστακτικό ρυθμό ανάγνωσης (συλλαβιστή ανάγνωση,αγνόηση των σημείων στίξης, παρατονισμότων λέξεων, μηχανική και μονότονη ανάγνωση χωρίς ρυθμό και χρωματισμό)

Ø Δυσκολίες στην ανάγνωση πολυσύλλαβων και μη οικείων λέξεων(μπερδεύουν τα συμπλέγματα συμφώνων, προσθέτουν φθόγγους ή συλλαβές σε μια λέξη, παραλείπουν ή επαναλαμβάνουν μικρές λέξεις, προφέρουνλάθος κάποια φωνήεντα, κάνουν καθρεπτική ανάγνωση γραμμάτων, κάνουν αντικατάσταση λέξεων με άλλες συνώνυμες,κάνουν αντικαταστάσεις λέξεων στη βάση νύξεων που σχετίζονται με το πρώτο γράμμα ή την πρώτη συλλαβή ή την παραγωγική κατάληξη ή την ορθογραφική ομοιότητα)

Ø Χάνουν τη σειρά στο κείμενο (παραλείπουν ή επαναλαμβάνουν φράσεις ή προτάσεις και επανακάμπτουν με αργό ρυθμό στη σωστή σειρά του κειμένου αν σημειωθεί ενδιάμεση διακοπή της ανάγνωσης)

Ø Δυσκολία στην αναγνωστική κατανόηση (Αναστασίου,1998,Μαυρομάτη,1995,Μαρκοβίτης και Τζουριάδου,1991)

Β. ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΣΤΗ ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ

Οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες στη γραφή και στην ορθογραφία δυσκολεύονται στα εξής:

Ø Ενώνουν λέξεις μεταξύ τους (ακατάστατη γραφή)

Αγνοούν τα σημεία στίξης

Ø Μπερδεύουν τη χρήση κεφαλαίων- μικρών γραμμάτων

Ø Δεν τονίζουν ή παρατονίζουν λέξεις

Ø Αντικαθιστούν γράμματα που μοιάζουν φωνητικά ή οπτικά μεταξύ τους, αντιστρέφουν, μεταθέτουν, παραλείπουν ή επαναλαμβάνουν γράμματα και συλλαβές μέσα στην ίδια λέξη, συγχέουν συμπλέγματα συμφώνων, παραλείπουν ή επαναλαμβάνουν μικρές λειτουργικές λέξεις και τις συντομεύουν

Ø Γράφουν με «παράξενη» ορθογραφία τις λέξεις, κάνουν καθρεπτική γραφή

Ø Δυσκολεύονται στην αντιγραφή λέξεων

Ø Κάνουν λάθη στη σύνταξη(Αναστασίου,1998,Μαυρομάτη,1995,Μαρκοβίτης και Τζουριάδου,1991)

Γ.ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΣΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

Οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες στα μαθηματικά δυσκολεύονται στα εξής:

Ø Στην αντιστοίχηση ένα προς ένα

Ø Στη σύνδεση ακουστικού και οπτικού συμβόλου του αριθμού

Ø Στην αποσαφήνιση της σχέσης «μέρος-όλο» και στην αντιστοίχηση «σύμβολο αριθμού-ποσότητα»

Ø Στην κατανόηση της απόλυτης έννοιας του αριθμού και της συγκεκριμένης θέσης και ακολουθίας των αριθμών στο χώρο

Ø Στην κατανόηση της έννοιας της διατήρησης της ποισότητας, στις μετρήσεις μεγεθών,ποσοτήτων,όγκων και διαστάσεων

Ø Στην κατανόηση και διάκριση των συμβόλων των αριθμών και των πράξεων και στη γραπτή απόδοση μαθηματικών συμβόλων

Ø Στην κατανόηση μαθηματικών ιδεών και σχέσεων

Ø Στη συγκράτηση και χρήση των αριθμών και στην εκτέλεση πράξεων

Ø Στην αλλαγή μαθηματικού πλαισίου (ενώ απαιτείται διαίρεση, εκτελείται πολλαπλασιασμός, επειδή προηγήθηκε η πράξη του πολλαπλασιασμού)

Ø Στην κατανόηση και χρήση μαθηματικών όρων και στη λεκτική απόδοση των μαθηματικών σχέσεων

Ø Στην ερμηνεία γραφικών παραστάσεων

Ø Στην εξεύρεση κατάλληλων στρατηγικών για την επίλυση προβλημάτων

Ø Στις γραφοκινητικές δεξιότητες, κακογραμμένοι και δυσδιάκριτοι αριθμοί (Αγαλιώτης,2000)

 

 

Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες εμφανίζουν ένα σύνολο από τρόπους συμπεριφοράς (έχουν κάποιες δεξιότητες, ενώ δεν τα καταφέρνουν σε κάποιες άλλες), οι οποίοι για να εντοπιστούν χρειάζεται προσεκτική ποιοτική και ποσοτική αξιολόγηση στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού.

Οι μαθησιακές δυσκολίες είναι η αιτία που τα παιδιά με γνωστικά προβλήματα μπορεί να έχουν και ψυχοκοινωνικά ελλείματα,όπως:

Ø αυξημένο άγχος και χαμηλή ιδέα για τον εαυτό τους, με αποτέλεσμα να έχουν μειωμένη απόδοση ανεξάρτητα από τις δημιουργικές ικανότητες που πραγματικά που διαθέτουν

Ø αυξημένη επιθετικότητα, αντικοινωνική συμπεριφορά, έλλειψη προσαρμογής, χαμηλή ανοχή και ματαίωση, αδιαφορία και εμμονές (συναισθηματική διαταραχή),απόσυρση και απόρριψη από το κοινωνικό περιβάλλον

Ø έλλειψη υψηλών κινήτρων και υιοθέτηση της στάσης «μαθημένη απελπισία» (Magowan,1999, Γωνίδα,1999,Μάρκου,1996)

 

Τα παραπάνω χαρακτηριστικά δεν είναι απαραίτητο να εμφανιστούν αλλά και να συνυπάρχουνόλα, γιατί οι μαθησιακές δυσκολίες είναι ανομοιογενείς περιπτώσεις, ούτε είναι αξίωμα πως κάθε παιδί που παρουσιάζει μερικά από τα χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν είναι παιδί με μαθησιακές δυσκολίες. Για να θεωρηθεί πως ένα παιδί παρουσιάζει μαθησιακές δυσκολίες, θα πρέπει να πληρούνται δύο όροι:

·        Να παρουσιάζουν μια σειρά σοβαρών δυσκολιών

·        Τα συμπτώματα να εμμένουν (Κολιάδης,1994)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.     Αγαλιώτης,Ι.,(2000).Μαθησιακές Δυσκολίες στα Μαθηματικά.Αθήνα:Ελληνικά Γράμματα

2.     Αγαλιώτης,Ι.,(1999).Μαθησιακές Δυσκολίες .Θεσσαλονίκη

3.     Αναστασίου, Δ.,(1998).Δυσλεξία,θεωρία και έρευνα. Όψεις πρακτικής. Αθήνα: Ατραπός

4.     Γωνίδα,Ε.,(1999).Μεταγνωστικές δεξιότητες και αυτορυθμιζόμενη μάθηση: Η περίπτωση των παιδιών με Μαθησιακές Δυσκολίες και ευπάθεια κινήτρων.Στο Σ. Παντελιάδου (επιμ.). Δ΄εκπαιδευτικό πακέτο εξειδίκευσης. Θεσσαλονίκη

5.     Καραπέτσος, Α.,(1997).Η δυσλεξία στο παιδί.Διάγνωση και θεραπεία. Αθήνα:Ελληνικά Γράμματα

6.     Κολιάδης, Εμ.,(1994).Μαθησιακές Δυσκολίες: Προβληματισμοί και προοπτικές στην ελληνική πραγματικότητα.Αθήνα

7.     Magowan,S.,(1999).Η σχέση μεταξύ των Μαθησιακών Δυσκολιών και της προβληματικής συμπεριφοράς.ΣτοΔ. Στασινός (επιμ.)Μαθησιακές Δυσκολίες του παιδιού και του εφήβου. Η εμπειρία της Ευρώπης. Αθήνα:Gutenberg

8.     Μαρκοβίτης,Μ. & Τζουριάδου, Μ.,(1991). Μαθησιακές Δυσκολίες:Θεωρία και πράξη. Θεσσαλονίκη:Προμηθεύς

9.     Μάρκου,Σ.,(1996).Δυσλεξία,Αριστεροχειρία, κινητική αδεξιότητα, υπερκινητικότητα. Αθήνα:Ελληνικά Γράμματα

10.                       Μαυρομάτη, Δ,,(1995).Η κατάρτιση του προγράμματος αντιμετώπισης της δυσλεξίας. Αθήνα

 

11.                        Παντελιάδου,Σ., (1998).Εντοπισμός και αξιολόγηση μαθησιακών δυσκολιών. Θεσσαλονίκη

12.                        Πόρποδας,Κ., (1997).Εισαγωγή στις Μαθησιακές Δυσκολίες.Πάτρα

13.                        Πόρποδας,Κ., (1993). Δυσλεξία:Η ειδική διαταραχή στη μάθηση του γραπτού λόγου .Αθήνα:Μορφωτική

14.                        Wong,B., (1999).Μεταγνώση και μαθησιακές δυσκολίες. Στο Σ. Παντελιάδου (επιμ.). Δ΄εκπαιδευτικό πακέτο εξειδίκευσης. Θεσσαλονίκη